Speech dodenherdenking

Vrijheid is hard werken door burgemeester Agnes Jongerius

Dames en heren, jongens en meisjes,

Wat fijn dat jullie weer samen zijn. Om hier in de basiliek te herdenken dat zovelen hun leven hebben gegeven sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. En te beseffen dat zovele anderen geleden hebben.

Op veel plaatsen op de wereld lijden miljoenen mensen onder geweld en terreur. Zij zijn op de vlucht, lijden honger of gaan dood. Alleen al de dreiging daarvan kan een hele generatie beschadigen – een volk op zijn grondvesten doen schudden. In onder andere Soedan, Gaza, Syrië en dichter bij huis in Oekraïne.

En te midden van al dat onmenselijke leed staan wij vanavond stil. Zoals wij dat elk jaar doen, hier in de basiliek en op al die andere plekken in Nederland. We staan stil bij het offer dat vele soldaten, verzetsmensen en onschuldige burgers hebben gebracht, in de Tweede Wereldoorlog en daarna. We denken met name aan de miljoenen Joden, Roma, Sinti en homosexuelen, die ten prooi vielen aan de tirannie van de nazi’s. En aan hen die het geweld in Indië niet overleefd hebben.

En laat het ook even stil zijn in ons hoofd. Laten wij de ceremonie even naast ons neerleggen om de enorme betekenis van al die slachtoffers tot ons te laten doordringen. Stil zijn, om binnen te laten komen dat herdenken bittere noodzaak is. Elk jaar meer dan het vorige.

Morgen vieren we dat we vrij waren, toen in 1945 - nu 80 jaar geleden. Maar voor vanavond wil ik ons ook een spiegel voor houden. Welke zin kunnen wij ontlenen aan de dood van: Nico, Herman, Wim, Ries, Jan en Bep – de namen van jonge mannen nog, die we straks zullen opzoeken op het Kronenburgplantsoen? Zes moedige IJsselsteiners die ieder op hun eigen manier streden voor vrijheid en democratie, voor vrede en veiligheid.

Maar zijn wij vrij als de oorlog zo dichtbij is? Als onze zwaar bevochten democratie zó bedreigd wordt?

Nog geen jaar geleden – in juli 2024 – zag ik een klein meisje spelen naast een grote berg zand. De zon scheen op haar blonde krulletjes. Vlakbij haar legde haar moeder bloemen op een graf. Ik was in Oekraïne, op een begraafplaats in Lviv. Op de verse graven rondom de vrouw stonden houten kruizen. Op die kruizen de nog heldere foto’s en de namen van jonge mannen. De data van overlijden nog maar enkele maanden geleden. En overal het geelblauw van het land voor wie zij hun leven hadden gegeven.

Vrede en veiligheid waren hier nog ver weg. En ik realiseerde mij dat vrijheid een kostbaar cadeau is waar we zuinig op moeten zijn. En dat we daarom de mensen die ons die vrijheid gebracht hebben, zullen blijven respecteren.

Vandaag en morgen laten we zien waar we voor staan. Nu staan we stil en morgen vieren wij uitbundig. Wat ik daarbij belangrijk vind, is dat we met elkaar in dialoog blijven, jong en oud, in gesprek óver nationaliteiten, generaties en landsgrenzen heen. Om samen te ontdekken dat we hetzelfde willen: leven in vrijheid. En dat dat verdraaid hard werken is.

Opa’s en oma’s: kijk naar uw kleinkinderen. En kinderen: kijk naar je opa en oma. Er is in al die jaren dat jullie leven zoveel gebeurd om Nederland te maken tot wat het nu is. Wat leren we van vroeger? En wat kan je zelf doen om onze vrijheid vast te houden? Ook dat zijn vragen die je elkaar deze dagen moet stellen.

En zo bracht dat spelende meisje in het zand verleden, heden en toekomst voor mij met elkaar in verband. En daarom staan wij nu stil bij al die mannen en vrouwen die de strijd niet doorstaan hebben.

Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord.

Zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.

Vrijheid is geen vanzelfsprekendheid. Vrijheid is hard werken.

Vanavond herdenken wij. Morgen vieren wij.

Dat zullen we blijven doen.

Dat zullen we móeten blijven doen.

Dank u wel.